رقابت چک و تراکنش‌های بانکی

به گزارش افق تازه ، بالغ بر ۱۴۹۱ هزار میلیارد ریال چک شامل عادی و رمز‌دار مبادله شده که ۱۳۶۰هزار میلیارد ریال آن شامل ٤٨٤ هزار میلیارد ریال چک عادی و حدود ٨٧٦ هزار میلیارد ریال چک رمزدار وصول شده و ۱۳۱ هزار میلیارد ریال از چک‌های عادی برگشت خورده است. به عبارت دیگر، ۲۱٫۳درصد مبلغ چک‌های عادی مبادله شده یا ۸٫۸درصد از مبلغ کل چک‌های عادی و رمزدار مبادله شده برگشت خورده است.

این موضوع نشان می‌دهد که نه تنها سهم چک‌های رمزدار از جابه‌جایی پول بسیار بالاتر از چک‌های عادی است بلکه حتی با سهم ۳۵٫۶درصد چک‌های عادی نیز رقم برگشتی‌ها ۲۱٫۳درصد چک‌های عادی است و با وجود سهم کم چک عادی از جابه‌جایی پول، همچنان با معضل برگشتی‌ها و نوعی بی‌اعتمادی و کاهش اعتبار چک مواجه است و همین موضوع باعث شده که استقبال از چک رمزدار در خرید ملک و زمین و خودرو و… سایر کالاها افزایش پیدا کند.
وضعیت وصولی و برگشتی‌ها و مبادله چک‌ها در مهرماه ۹۶ نشان می‌دهد که ۲۱٫۳درصد مبلغ و ۱۵٫۷درصد تعداد چک‌های مبادله برگشت خورده و از چک‌های وصول شده نیز سهم چک‌های رمزدار از مبلغ بیش از ۶۴٫۴درصد و از تعداد چک‌های وصول شده معادل ۷٫۲درصد بوده است.

در مهرماه سال ۱۳۹۶ در کل کشور بالغ بر ۹٫۹میلیون فقره چک به ارزشی حدود ۶۱۵هزار میلیارد ریال مبادله شد که از این تعداد، حدود ۱٫۶میلیون فقره چک به ارزشی حدود ۱۳۱هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است.  سهم ارزشی چک‌های برگشتی در مهرماه سال جاری نسبت به ماه قبل از آن ۲۱٫۸درصد به ۲۱٫۳درصد کاهش و سهم تعدادی از آن ۱۵٫۶درصد به ۱۵٫۷درصد افزایش یافت. به این ترتیب، ۱۵٫۷درصد از تعداد و ۲۱٫۳درصد از ارزش کل چک‌های مبادله‌یی مهرماه سال جاری را چک‌های برگشتی تشکیل می‌دهد که سهم ارزشی این چک‌ها نسبت به ماه قبل کاهش و نسبت به مهرماه سال گذشته افزایش یافته است. سهم تعدادی چک‌های برگشتی نیز نسبت به ماه قبل و مهرماه سال گذشته افزایش داشته است.

طبق آمار موجود، بخش عمده‌یی از چک‌ها به‌دلیل فقدان یا کسری موجودی برگشت داده شده است، به‌طوری‌که در مهرماه سال جاری ۹۷٫۲درصد از تعداد و ۹۶٫۴درصد از ارزش کل چک‌های برگشتی به‌دلیل کسری یا فقدان موجودی بوده است.

در مهر ماه ١٣٩٦، در کل کشور ۱۵٫۷درصد از کـل تعـداد چک‌های مبادلـه‌یی و ۲۱٫۳درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی یعنی حدود ۱٫۶میلیون فقــره چک به مبلغی حدود ١٣١هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است.  در استان تهران ۱۵٫۳درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و ۱۹٫۳درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی یعنی بـالغ بـر ٥٣٥ هـزار فقـره چک به مبلغی حدود ٧٠ هزار میلیارد ریال برگشت داده شد.

در ماه مذکور بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به کل مبـالغ چک‌های مبادلـه شـده در اسـتان بـه ترتیـب بـه استان‌های هرمزگان (۳۷٫۸درصد)، لرستان (۳۳٫۶درصد) و ایلام (۳۲٫۸درصد) اختصاص یافته است و استان‌های گیلان (۱۷٫۲درصد)، البرز و کرمانشاه هر یک (۱۷٫۶درصد) و خوزستان (۱۹٫۱درصـد) کمترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به کل مبالغ چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

بالغ بر ۱٫۵میلیون فقره چک به مبلغی حدود ١٢٦هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد ۹۷٫۲درصد و از نظر مبلغ ۹۶٫۴درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.  در استان تهران حدود ٥١٧ هزار فقره چک به مبلغی بالغ بر ٦٧هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. درواقـع در استان تهران از نظر تعدد ۹۶٫۵درصد و از نظر مبلغ ٩٦درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.

بیشترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل مبالغ چک‌های برگشتی در استان به ترتیب به استان‌های بوشهر (۹۸٫۵درصد)، هرمزگان (۹۸٫۴درصد) و ایلام و یزد هر یک (۹۷٫۹درصد) اختصاص یافته است و استان‌های خراسان‌جنوبی (۸۳٫۸ درصد)، مرکزی (۹۳٫۶ درصـد) و سیستان‌وبلوچستان (۹۴٫۵درصد) کمترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل مبالغ چک‌های برگشتی در استان را به خود اختصاص داده است.

در کـل کشـور بـالغ بـر ٩/٩میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود ٦١٥هزار میلیارد ریال مبادله شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب ۸٫۳ و ۴٫۳ درصد افزایش نشان می‌دهد.

در استان تهـران بـالغ بـر ۳٫۵میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود ٣٦٣هزار میلیارد ریال مبادله شد. همچنین ۵۲٫۹درصد از تعداد چک‌های مبادله‌یی کل کشور در سه استان تهـران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده است که به ترتیب با ۳۵٫۴درصد، ۹٫۴ درصد و ۸٫۱درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.  همچنـین بـه لحـاظ مبلـغ ۶۹٫۸ درصـد از مبـالغ چک‌های فـوق در سـه اسـتان تهـران (٥٩درصد)، اصفهان (۵٫۶درصد) و خراسـان رضـوی (۵٫۲درصـد) مبادلـه شده اسـت کـه بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.

در مهــر مــاه ١٣٩٦، در کــل کشــور حــدود ۸٫۴میلیــون فقــره چــک بــه مبلغــی حــدود ٤٨٤هزار میلیارد ریال معادل ۸۴٫۳درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و ۷۸٫۷درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب ۸٫۲ درصد و ۵ درصد افزایش نشان می‌دهد.  در اسـتان تهـران حـدود ٣ میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود ٢٩٣هزار میلیارد ریال معادل ۸۴٫۷درصد تعداد و ۸۰٫۷درصد مبلغ کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شده است.

در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کـل چک‌های مبادله‌یی در استان به ترتیب به استان‌های گیلان (۸۸٫۴درصـد)، یـزد (۸۷درصـد) و کرمانشاه (۸۶٫۲درصد) اختصاص یافته است و استان‌های کهگیلویـه و بویراحمـد (۷۴٫۳درصـد)، کردستان (۷۷٫۲درصد) و هرمزگان (۷۸٫۳درصد) پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.  در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های وصـولی به کل مبالغ چک‌های مبادله‌یی در استان به ترتیب به استان‌های گـیلان (۸۲٫۸درصـد)، البـرز و کرمانشاه هر یک (۸۲٫۴درصد) و خوزستان (۸۰٫۹درصـد) اختصـاص یافتـه اسـت و استان‌های هرمزگـان (۶۲٫۲درصـد)، لرسـتان (۶۶٫۴درصـد) و ایـلام (۶۷٫۲درصـد) کمترین نسـبت مبـالغ چک‌های وصولی به کل مبالغ چک‌های مبادلـه شـده در اسـتان را بـه خـود اختصـاص داده‌انـد.

 

 چک‌های رمزدار وصولی

در مهر مـاه ١٣٩٦ درکـل کشـور حـدود ٦٥١هـزار فقـره چـک رمـزدار بـه مبلغـی حـدود ٨٧٦هزار میلیارد ریال وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب ۷ و ۲۱٫۲درصد کاهش داشته است.  در اسـتان تهـران بـالغ بـر ٢٣٢ هـزار فقـره چـک رمـزدار بـه مبلغـی بالغ بر٥٩٧هزار میلیارد ریال وصول شد.  همچنین ۴۹٫۴درصــد از تعــداد چک‌های رمــزدار وصــولی در ســه اســتان تهران (۳۵٫۷درصد)، خراسان رضوی (۷٫۲درصد) و اصفهان (۶٫۵درصد) وصول شده است کـه بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.  همچنـین بـه لحـاظ مبلـغ ۷۵٫۸درصـد از مبـالغ چک‌های فـوق در استان‌های تهـران (۶۸٫۲درصـد)، اصــفهان (۳٫۹درصــد) و خراســان رضـوی (۳٫۷درصــد) وصــول شده اســت.

 

 چک‌های وصولی بر حسب عادی و رمزدار

به نوشته تعادل، در مهر ماه ١٣٩٦ درکل کشور بالغ بر ۹میلیون فقره چک وصول شد که از این تعـداد بالغ بر ٨میلیون و ٣٥٢هزار فقره چک عادی و حدود ٦٥١ هزار فقره آن چک رمزدار بوده است. بـر ایـن اسـاس در کل کشور ۹۲٫۸درصد از کل تعداد چک‌های وصولی چـک عـادی و ۷٫۲ درصـد چـک رمـزدار بوده است.  همچنین از مبلغی بالغ بر ١٣٥٩هزار میلیارد ریال چک وصول شده حدود ٤٨٤هزار میلیارد ریال چک عادی و حدود ٨٧٦هزار میلیارد ریال چک رمزدار بوده است.

به عبارتی در کل کشور ۳۵٫۶درصد از کل مبلغ چک‌های وصولی چک عادی و ۶۴٫۴درصد چک رمزدار بوده است.  یعنی چک‌های رمز‌دار با تعداد ۷٫۲درصد چک‌های وصولی معادل ۶۴٫درصد مبلغ چک‌های وصولی را به خود اختصاص داده‌اند.

چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت همواره نقش قابل توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان جامعه داشته است. لیکن طی دو دهه اخیر به دلیل تداوم توسعه سامانه‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش‌های پردازش شده از طریق این ابزارها و سامانه‌ها رشد متناسبی داشته و ابزارهای پرداخت الکترونیکی به ‌مرور زمان جایگزین ابزارهای پرداخت سنتی نظیر اسکناس و مسکوک و انواع چک شده است. با این‌وجود به دلیل اهمیت کارکرد و امتیاز چک و به‌خصوص جایگاه اعتباری چک در مبادلات کشور، این ابزار پرداخت هنوز هم از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور محسوب می‌شود.

بانک مرکزی در راستای مقاوم‌سازی اقتصاد، در کنار تکمیل زیرساخت پردازش و پذیرش الکترونیکی چک، پیاده‌سازی کامل سامانه‌های نظارتی مرتبط نظیر سامانه چک برگشتی، سامانه مرکز کنترل و نظارت اعتباری (مکنا) و به‌خصوص سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک (صیاد) را با هدف ایجاد زمینه نظارت موثر بر سازوکار صدور دسته چک در دستور کار قرار داده است. در سامانه صیاد علاوه بر مواردی نظیر ایجاد شفافیت اطلاعاتی و ایجاد محدودیت برای صدور چک‌های بلامحل، تدابیری جهت ارتقای ضرایب امنیتی چک نیز در نظر گرفته شده است.